Στάση πληρωμών, λογιστικός έλεγχος και διαγραφή του χρέους: τα πρώτα βήματα διεξόδου από την κρίση

Written by Στάθης Αλεξόπουλος Ερίκ Τουσέν

CADTM (Επιτροπή για την Ακύρωση του Χρέους του Τρίτου Κόσμου) Στη διάρκεια αυτής της ομιλίας , ισχυρίστηκατε ότι η Ελλάδα είναι αναγκασμένη να διαλέξει μεταξύ δύο επιλογών: είτε να “πεινάσει”, παραδινόμενη στην τρόικα είτε να αρνηθεί να συμμορφωθεί με τις υποδείξεις των αγορών και της τρόικα διακόπτοντας την αποπληρωμή του χρέους και ξεκινώντας λογιστικό έλεγχο με σκοπό να καταφέρει να αρνηθεί το μη-νόμιμο τμήμα του χρέους. Έχετε περιγράψει την πρώτη επιλογή. Θα μπορούσατε να εξηγήσετε τη δεύτερη επιλογή με μεγαλύτερη λεπτομέρεια ;

Ερίκ Τουσέν: Μιλήσαμε για την περίπτωση της Ελλάδας. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως και άλλες χώρες βρίσκονται τώρα αντιμέτωπες με αυτές τις επιλογές – Ιρλανδία, Πορτογαλία, μην ξεχνάμε και τις Ουγγαρία, Βουλγαρία, Ρουμανία ή ακόμα και Λετονία – για να αναφέρουμε αυτές που είναι μέλη της ΕΕ. Έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε πως αύριο θα είναι η σειρά της Ιταλίας και της Ισπανίας. Και δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε εάν δούμε και άλλες χώρες μέλη της ΕΕ σε μια αντίστοιχη κατάσταση μεθαύριο, διότι η κρίση επιταχύνεται με γοργούς ρυθμούς. Εκτός της ΕΕ, η Ισλανδία είναι άλλη μια περίπτωση υψηλού ρίσκου.

Το καλύτερο πράγμα για αυτές τις χώρες, που υπόκεινται σε εκβιασμούς από τους κερδοσκόπους, το ΔΝΤ και άλλους οργανισμούς όπως η Κομισιόν, θα ήταν να καταφύγουν σε μονομερή στάση πληρωμών στο χρέος τους. Η δέσμευση σε μια τέτοια μονόμερη κυριαρχική πράξη θα άλλαζε τελείως το συσχετισμό δύναμης σε βάρος των πιστωτών. Ανεξαρτήτως του αν μιλάμε για τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρίες ή ασφαλιστικά ταμεία, (αυτά τα νομικά πρόσωπα) θα βιαζόντουσαν να ξεπουλήσουν τα ομόλογα που κατέχουν. Σε ότι αφορά την τρόικα, θα ήταν υποχρεωμένη να καταφύγει σε αναδιαπραγμάτευση. Η Ρωσία το 1998, η Αργεντινή το 2001 και ο Ισημερινός το 2008, προχώρησαν σε μονομερή στάση πληρωμών, και βγήκαν μέσα από αυτή τη διαδικασία σε πολύ καλή κατάσταση.
Είναι σημαντικό να καταγράψουμε αυτές τις πρόσφατες εμπειρίες και να δούμε πως μπορούμε να εφαρμόσουμε την καλύτερη στρατηγική έτσι ώστε ο πληθυσμοί των χωρών αυτών να δουν βελτίωση στις συνθήκες διαβίωσής τους και να προχωρήσουν σε μια απτή ρήξη με το καπιταλιστικό σύστημα.

CADTM: Ποιά άλλα άμεσα μέτρα χρειάζονται παράλληλα με τη μονομερή διακοπή (μορατόριουμ) στην αποπληρωμή του χρέους;

Ερίκ Τουσέν: Ένα μονομερές μορατόριουμ θα πρέπει να συνοδευτεί από λογιστικό έλεγχο του δημοσίου χρέους (με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών). Ο λογιστικός έλεγχος θα πρέπει να παρέχει τις απαιτούμενες αποδείξεις και επιχειρήματα ενώπιον της κυβέρνησης και της κοινής γνώμης ώστε να στοιχειοθετηθεί η ακύρωση/άρνηση του μέρους του χρέους που θα αναγνωριστεί ως μη-νόμιμο.Το διεθνές δίκαιο αλλά και το εσωτερικό δίκαιο κάθε χώρας παρέχουν τη νομική βάση για την μονομερή πράξη της ακύρωσης/διαγραφής του χρέους στα πλαίσια της άσκησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της εκάστοτε χώρας.
Για χώρες που καταφεύγουν σε παύση πληρωμών, πρέπει να μην υπάρχει ανατοκισμός του χρέους που δεν αποπληρώνεται.
Σε άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο, δεν είναι απαραίτητο να κηρυχθεί στάση πληρωμών ενώ διεξάγεται ο λογιστικός έλεγχος επί του χρέους. Ο λογιστικός έλεγχος απαιτείται προκειμένου να αποσαφηνιστεί η απαιτούμενη έκταση της ακύρωσης/άρνησης του χρέους (ποσοστό επί του χρέους). Στο βαθμό που η διεθνής συγκυρία χειροτερεύσει, η διακοπή αποπληρωμής του χρέους θα καταστεί απαραίτητη, ακόμα και για χώρες που δηλώνουν ότι είναι ασφαλείς έναντι των εκβιασμών των ιδιωτών πιστωτών.

CADTM: Και πώς μπορεί να συμμετάσχει η κοινωνία των πολιτών;

Ερίκ Τουσέν: Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών είναι απαραίτητη προκειμένου να εγγυηθεί ότι ο λογιστικός έλεγχος θα είναι αποτελεσματικός αλλά και διαφανής. Η κάθε επιτροπή λογιστικού ελέγχου θα πρέπει να συναποτελείται, για παράδειγμα, από διαφορετικά θεσμικά όργανα της εν λόγω χώρας, προκειμένου αυτά τα διαφορετικά θεσμικά όργανα, να πληροφορούν την κοινωνία για τη δουλειά της επιτροπής. Σε κάθε περίπτωση, είναι η συμμετοχή των κοινωνικών κινημάτων, της κοινωνίας των πολιτών σε επίπεδο βάσης, ο παράγοντας - κλειδί για την επιτυχία του λογιστικού ελέγχου. Τα κοινωνικά κινήματα μπορούν να ορίσουν τους εμπειρογνώμονες από τα πεδία του δημόσιου χρηματοοικονομικού ελέγχου, οικονομολόγους, νομικούς και συνταγματολόγους. Προφανώς τα διαφορετικά κοινωνικά κινήματα που πλήττονται από την κρίση χρέους πρέπει να αντιπροσωπευθούν. Ο λογιστικός έλεγχος πρέπει να βοηθήσει στο να γίνει ο καταμερισμός των ευθυνών σχετικά με τη διαδικασία της υπερχρέωσης και να απαιτήσει την παραπομπή των υπευθύνων (τόσο σε εθνικό όσο και διεθνές επίπεδο) στη δικαιοσύνη.

CADTM: Στις περισσότερες περιπτώσεις, η κυρίαρχη τάξη δεν έχει κανένα ενδιαφέρον για την εκπόνηση ενός πραγματικού λογιστικού ελέγχου κάτω από την εποπτεία της κοινωνίας των πολιτών. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να αποδεχτεί υπό πίεση και μόνο στα λόγια το αίτημα του λογιστικού ελέγχου με σκοπό να παρακάμψει το πρόβλημα.

Ερίκ Τουσέν: Αυτό είναι αρκετά αληθές. Η περίπτωση που ανέφερα νωρίτερα αναφέρεται σε μια κατάσταση όπου η ισχυρή λαϊκή κινητοποίηση φέρνει αριστερές δυνάμεις στην εξουσία, οι οποίες θα εφαρμόσουν πολιτικές υπέρ των άμεσων συμφερόντων των πολιτών ή που που θα πηγαίνουν ακόμα παραπέρα. Μου έρχεται στο μυαλό κάτι που είχε πει ο Arthur Scargill, ένας από τους βασικούς ηγέτες της απεργίας των μεταλλωρύχων στη Βρετανία τα μέσα της δεκαετίας του '80. Βασικά είπε ότι χρειάζονταν μια κυβέρνηση που θα ήταν τόσο προσηλωμένη στην εξυπηρέτηση των συμφέροντων των εργατών όσο προσηλωμένη ήταν η Margaret Thatcher στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων της τάξης των καπιταλιστών. Στην παρούσα συγκυρία στην Ευρώπη, απέχουμε ακόμα πολύ από το να επιτύχουμε κάτι τέτοιο. Είμαστε αντιμέτωποι με κυβερνήσεις που είναι εχθρικές στην ιδέα του λογιστικού ελέγχου και απρόθυμες να αμφισβητήσουν την αποπληρωμή του χρέους. Για αυτό χρειάζεται να σχηματίσουμε επιτροπές λογιστικού ελέγχου των πολιτών χωρίς κυβερνητική συμμετοχή.

CADTM: Ποιος θα πρέπει να πληρώσει το τίμημα της διαγραφής του χρέους;

Ερίκ Τουσέν: Ό,τι κι αν συμβεί, σωστό και πρέπον είναι τα ιδιωτικά νομικά πρόσωπα και τα φυσικά πρόσωπα με υψηλά εισοδήματα, που κατέχουν κρατικά ομόλογα, να φέρουν το κύριο βάρος της ακύρωσης (διαγραφής), του παράνομου κρατικού χρέους δεδομένου ότι αυτοί σε μεγάλο βαθμό ευθύνονται για την κρίση, και επιπλέον, επωφελήθηκαν κατά κύριο λόγο από αυτήν. Αν θέλουμε ποτέ να υπάρξει επιστροφή σε μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη, το μόνο δίκαιο είναι αναγκαστούν αυτοί να αναλάβουν το κόστος της ακύρωσης (διαγραφής) του χρέους.

CADTM: Θα πρέπει να πληρώσουν, επίσης, οι μικρομέτοχοι ή οι μισθωτοί που κατέχουν κρατικά ομόλογα μέσω συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων;

Ερίκ Τουσέν: Θα πρέπει να διεξαχθεί μια σωστή έρευνα μεταξύ των κατόχων κρατικών ομολόγων, έτσι ώστε οι πολίτες με λίγα ή πενιχρά μέσα να μπορούν να αποζημιωθούν.

CADTM: Τι θα συμβεί στους υπεύθυνους για το παράνομο ή απεχθές χρέος

Ερίκ Τουσέν: Αν η επιτροπή ελέγχου αποδείξει την ύπαρξη παραβάσεων που συνδέονται με τη δημιουργία παράνομου χρέους, οι παραβάτες θα καταδικαστούν ώστε να αποκαταστήσουν οικονομικά τις πράξεις τους και δεν θα πρέπει να αποφύγουν ποινές φυλάκισης, ανάλογα με τη σοβαρότητα του παραβάσεών τους. Όσον αφορά τις κυβερνητικές αρχές που έχουν υποκίνησει παράνομο δανεισμό, θα πρέπει να λογοδοτήσουν.

CADTM: Και τι γίνεται με το τμήμα του χρέους που δεν μπορεί να ανακηρυχθεί παράνομο ή απεχθές;

Ερίκ Τουσέν: Για τα χρέη που δεν θεωρούνται παράνομα, οι πιστωτές θα πρέπει να συμβάλουν μέσω της μείωσης του μεγέθους του χρέους ("κούρεμα") και του ύψους των επιτοκίων καθώς επίσης και με την επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του. Και εδώ, επίσης, θα πρέπει να γίνει θετική διάκριση υπέρ των μικροομολογιούχων, επιτρέποντάς τους να πάρουν πίσω τα λεφτά τους, κανονικά. Επιπλέον, το ύψος των κονδυλίων του κρατικού προϋπολογισμού που προορίζονται για την αποπληρωμή του χρέους θα πρέπει να περιορίζεται ανταποκρινόμενο στην πραγματική κατάσταση της οικονομίας, στην ικανότητα της κυβέρνησης να το αποπληρώσει καθώς και στην ανελαστική φύση των κοινωνικών δαπανών. 

Οι πρακτικές αυτές ουσιαστικά μιμούνται το παράδειγμα της συμφωνίας για τη Γερμανία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1953 η συμφωνία του Λονδίνου για το γερμανικό χρέος προέβλεπε, για παράδειγμα, τη μείωση του χρέους κατά 62% και όριζε ότι ο δείκτης εξυπηρέτησης του χρέους για την εξαγωγή των εσόδων δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το 5%. 

Θα μπορούσε λοιπόν να καθοριστεί μια αναλογία του τύπου: το ποσό που διατίθεται για εξόφληση του χρέους δεν μπορεί να υπερβαίνει το 5% των εσόδων του κράτους. Απαιτείται, επίσης, ένανομικό πλαίσιο προκειμένου να αποφευχθεί η επανάληψη της κρίσης που ξεκίνησε κατά την περίοδο 2007-2008: η κοινωνικοποίηση των ιδιωτικών χρεών θα πρέπει να απαγορεύεται. Θα πρέπει να είναι υποχρεωτική μια μόνιμη επιτροπή ελέγχου επί της δημόσιας πολιτικής για το χρέος με τη συμμετοχή των πολιτών. Δεν θα πρέπει να υπάρχει «συνταγή» για αδικήματα σχετικά με τη δημιουργία παράνομου χρέους. Τα παράνομα χρέη θα πρέπει να θεωρούνται άκυρα ... και ούτω καθεξής

CADTM: Τα χρέη μπορούν να διαγραφούν, τι γίνεται, όμως, με τα υπόλοιπα;

Ερίκ Τουσέν: Απαιτείται μια πανοπλία μέτρων! Τα μέτρα λιτότητας πρέπει να σταματήσουν. Πρέπει οι τράπεζες να αποτελούν τμήμα του δημόσιου τομέα. Απαιτούνται ριζοσπαστικές αλλαγές στο φορολογικό σύστημα. Όσοι τομείς ιδιωτικοποιήθηκαν κατά τη νεοφιλελεύθερη επέλαση πρέπει να κοινωνικοποιηθούν και να μειωθούν οι ώρες εργασίας. Όλα αυτά τα μέτρα θα πρέπει να εφαρμοστούν, παράλληλα με τη διαγραφή του χρέους. Ωστόσο, όσο απαραίτητα και αν είναι όλα αυτά, δεν θα είναι αρκετά αν η λογική του συστήματος παραμένει άθικτη.

* O Ερίκ Τουσέν είναι δρ. Πολιτικών Επιστημών (Πανεπιστήμιο της Λιέγης και Πανεπιστήμιο Παρισιού 8), πρόεδρος του CADTM Βελγίου, μέλος της Επιτροπής για τον έλεγχο του χρέους στο Εκουαδόρ (CAIC), μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της ATTAC Γαλλίας, συγγραφέας του βιβλίου «La Dette ou la Vie»


Η συνέντευξη αυτή δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό newsletter counterpunch.org